Een van de doelstellingen in de programmabegroting is het bieden van mogelijkheden voor het gebruik en de bebouwing van gronden (hoofddoelstelling 5.3). In een aantal majeure projecten en gebiedsontwikkelingen is de gemeente (gedeeltelijk) grondeigenaar waardoor de gemeente (mede) initiatiefnemer voor de ontwikkeling van een programma (b.v. woningen of een maatschappelijke functie) is. Daarnaast is de gemeente betrokken bij een groot aantal ontwikkelingen waarbij derden de initiatiefnemers zijn, zoals woningcorporaties en commerciële ontwikkelaars.

De rol die de gemeente inneemt verschilt sterk per project en varieert van initiatiefnemer en regievoerder tot het alleen faciliterend optreden (procedureel en toetsend). In 2018 lag de focus primair op projecten die voortvloeien uit en passen binnen de strategische agenda en de structuurvisie van Velsen, zoals het afronden van de huidige grondexploitaties Stadspark IJmuiden, Oud IJmuiden en de Grote Hout. Over het algemeen verlopen de projecten volgens planning, waarin rekening was gehouden dat de markt weer zou aantrekken. Bij sommige projecten worden planningen niet gehaald. Deze afwijkingen zijn toegelicht in de meerjaren prognose grondexploitaties (Mpg).

Wetgeving Vennootschapsbelasting
Met ingang van 1 januari 2016 is de vennootschapsbelasting (Vpb) ook voor overheidsbedrijven van toepassing. Centraal staat de vraag bij welke activiteiten in fiscaal rechtelijke zin een onderneming wordt gedreven en de gemeente voor die activiteiten Vpb-plichtig is.
De “Post Quickscan Gemeente Velsen” (= een specifieke voorgeschreven rekenmethode van de belastingdienst) geeft voor de huidige lopende grondexploitaties een structureel negatieve uitkomst. Om die reden is het standpunt ingenomen dat het grondbedrijf fiscaal gezien niet aangemerkt wordt als onderneming i.v.m. ontbreken van een structureel winstoogmerk.